Jump to content
Үндсэн цэс
Үндсэн цэс
хажуугийн цэсэнд шилжүүлэх
хумих
Залуурдагч
Нүүр хуудас
Сүүлийн өөрчлөлтүүд
Санамсаргүй хуудас
Help about MediaWiki
Wikibilig
Хайлт
Хайх
Бүртгүүлэх
Нэвтрэх
Өөрийн багаж хэрэгслүүд
Бүртгүүлэх
Нэвтрэх
Pages for logged out editors
learn more
Оруулсан хувь нэмэр
Хэлэлцүүлэг
Засварлах:
Харанхуй матери
Хуудас
Хэлэлцүүлэг
монгол
Унших
Засварлах
Кодоор засварлах
Түүх
Хэрэглүүр
Хэрэглүүр
хажуугийн цэсэнд шилжүүлэх
хумих
Үйлдэл
Унших
Засварлах
Кодоор засварлах
Түүх
Ерөнхий
Энд холбогдсон хуудас
Өөрчлөгдчихсөн эсэх
Тусгай хуудсууд
Хуудасны мэдээлэл
Анхаар:
Та нэвтрээгүй байгаа тул ямарваа засвар хийвэл таны IP хаяг нийтэд ил харагдана.
Нэвтэрч орох
эсвэл
шинээр бүртгүүлвэл
таны оруулсан засварууд таны нэр доор бүртгэгддэг давуу талтай.
Anti-spam check. Do
not
fill this in!
<div style="writing-mode:vertical-lr; max-height: 80vh;"> __TOC__ <br> =ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠶ ᠮᠠᠲ᠌ᠧᠷᠢ= <span style="writing-mode: horizontal-tb">[[File:Quasars' Multiple Images Shed Light on Tiny Dark Matter Clumps - PIA23410.tif|thumb| <span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠻᠸᠠᠽᠠᠷ ᠊ᠤᠳ ᠊ᠤᠨ<br>ᠳᠦᠷᠡᠰᠦ<br>ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠢ<br>ᠮᠠᠲ᠋ᠧᠷᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ<br>ᠨᠥᠯᠦᠭᠡ ᠪᠡᠷ<br>ᠭᠠᠵᠢᠭᠰᠠᠨ ᠨᠢ]]</span> <br> ᠣᠳᠣᠨ ᠣᠷᠣᠨ᠂ ᠻᠣᠰᠮᠣᠯᠥᠭᠢ᠂ ᠣᠨᠣᠯ ᠊ᠤᠨ ᠹᠢᠽᠢᠻ ᠲᠦ '''ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠶ ᠮᠠᠲ᠌ᠧᠷᠢ''' ᠠᠨᠤ ᠴᠠᠬᠢᠯᠭᠠᠨ ᠰᠣᠷᠢᠨᠵᠢᠨ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠯ ᠳ᠋ᠤ ᠣᠷᠣᠯᠴᠠᠳᠠᠭ ᠦᠭᠡᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠤᠯᠠᠮ ᠡᠴᠡ ᠰᠢᠭᠤᠳ ᠠᠵᠢᠯᠭᠯᠠᠯᠲᠠ ᠪᠠᠷ ᠢᠯᠡᠷᠡᠭᠦᠯᠬᠦ ᠪᠣᠯᠣᠮᠵᠢ ᠦᠭᠡᠢ ᠮᠠᠲᠧᠷᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠲᠠᠭᠠᠮᠠᠭ ᠬᠡᠯᠪᠡᠷᠢ ᠶᠤᠮ᠃ ᠣᠳᠣᠨ ᠣᠷᠣᠨᠴᠢ Fritz Zwicky 1930- ᠊ᠭᠠᠳ ᠣᠨ ᠊ᠤ ᠦᠶ ᠊ᠡ᠋ ᠳ᠋ᠤ ᠭᠠᠯᠠᠻᠲᠢᠻ ᠦ᠋ᠳ ᠊ᠤᠨ ᠡᠷᠭᠦᠯᠲᠡ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠬᠤᠷᠳᠤ ᠦᠵᠡᠭᠳᠡᠬᠦ ᠪᠣᠳᠠᠰ ᠊ᠤᠨ ᠨᠢ ᠮᠠᠰᠰ ᠲᠤ ᠬᠠᠷᠠᠭᠠᠯᠵᠠᠬᠤ ᠬᠤᠷᠳᠤ ᠡᠴᠡ ᠳᠠᠷᠤᠢ 10 ᠳᠠᠬᠢᠨ ᠥᠨᠳᠦᠷ ᠪᠠᠢᠢᠭ᠍ᠠ᠋ ᠶ᠋ᠢ ᠢᠯᠡᠷᠡᠭᠦᠯᠵᠦᠬᠦᠢ᠃ ᠨᠡᠢᠢᠲᠦ ᠮᠠᠰᠰ ᠡᠴᠡ ᠳᠠᠯᠳᠤ ᠬᠣᠴᠣᠷᠠᠭᠰᠠᠨ 90 ᠬᠤᠪᠢ ᠶ᠋ᠢ 'ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠢ ᠮᠠᠲ᠋ᠧᠷᠢ' ᠭᠡᠵᠦ ᠠᠯᠳᠠᠷᠰᠢᠭᠤᠯᠪᠠ᠃<ref>Fritz Zwicky. Die Rotverschiebung von extragalaktischen Nebeln // Helvetica Physica Acta. — 1933</ref> ᠶᠢᠷᠲᠢᠨᠴᠦ ᠳ᠋ᠤ ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠶ ᠮᠠᠲ᠌ᠧᠷᠢ ᠬᠡᠷᠬᠢᠨ ᠬᠤᠪᠢᠶᠠᠷᠢᠯᠠᠭᠳᠠᠵᠤ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ ᠨᠢ ᠬᠠᠷᠠᠬᠠᠨ ᠲᠣᠳᠣᠷᠬᠠᠢ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠥᠭᠡᠳ ᠳᠡᠯᠡᠬᠡᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠪᠦᠷᠢᠯᠳᠡᠬᠦᠨ ᠳ᠋ᠤ 500 ᠭᠷᠠᠮᠮ ᠬᠠᠷᠠᠩᠬᠤᠢ ᠮᠠᠲ᠋ᠧᠷᠢ ᠪᠠᠢᠢᠵᠤ ᠪᠣᠯᠣᠨᠠ ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠲᠣᠭᠠᠴᠠᠭᠠ ᠴᠤ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ ᠠᠵᠡᠢ᠃ =ᠲᠠᠭᠠᠮᠠᠭᠯᠠᠯ ᠊ᠤᠳ= ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠢ ᠮᠠᠲ᠋ᠧᠷᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠮᠥᠨ ᠴᠢᠨᠠᠷ ᠊ᠤᠨ ᠲᠠᠯ ᠊ᠠ᠋ ᠪᠠᠷ ᠣᠯᠠᠨ ᠲᠠᠭᠠᠮᠠᠭᠯᠠᠯ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ ᠪᠣᠯᠪᠠᠴᠤ ᠣᠳᠤ ᠪᠡᠷ ᠨᠢᠭᠡ ᠨᠢ ᠴᠦ ᠪᠠᠲᠤᠯᠠᠭᠳᠠᠭᠠᠳᠦᠢ ᠪᠠᠢᠨ.᠊ᠠ᠋᠃ ᠬᠠᠠᠩᠭᠤᠢ ᠮᠠᠲ᠋ᠧᠷᠢ WIMP ᠬᠡᠮᠡᠬᠦ ᠥᠨᠳᠦᠷ ᠮᠠᠰᠰ ᠪᠦᠬᠦᠢ ᠡᠭᠡᠯ ᠪᠥᠭᠡᠮᠰ ᠡᠴᠡ ᠪᠦᠷᠢᠳᠦᠳᠡᠭ ᠪᠠᠢᠢᠵᠤ ᠪᠣᠯᠬᠤ ᠲᠤᠬᠠᠢ ᠲᠠᠭᠠᠮᠠᠭᠯᠠᠯ ᠪᠠᠢᠳᠠᠭ᠃<ref>Copi, C.J.; Schramm, D.N.; Turner, M.S. (1995). "Big-Bang Nucleosynthesis and the Baryon Density of the U</ref> ᠡᠳᠡᠭᠡᠷ ᠲᠠᠭᠠᠮᠠᠭᠯᠠᠭᠰᠠᠨ ᠡᠭᠡᠯ ᠪᠥᠭᠡᠮᠰ ᠢᠨᠦ ᠨᠧᠦ᠋ᠲ᠋ᠷᠣᠨ (neutron) ᠰᠢᠭ ᠵᠠᠩ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠲᠠᠢ᠂ ᠴᠡᠨᠡᠭ ᠦᠭᠡᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠲᠤᠯᠠ ᠴᠠᠬᠢᠯᠭᠠᠨ ᠰᠣᠷᠢᠨᠵᠢᠨ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠯ ᠳ᠋ᠤ ᠣᠷᠣᠯᠴᠠᠳᠠᠭ ᠦᠭᠡᠢ᠃ ᠬᠠᠷᠢᠨ ᠫᠷᠣᠲ᠋ᠣᠨ (proton) ᠡᠴᠡ 10-100 ᠳᠠᠬᠢᠨ ᠬᠦᠨᠳᠦ ᠭᠡᠵᠦ ᠲᠠᠭᠠᠮᠠᠭᠯᠠᠳᠠᠭ᠃ ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠢ ᠮᠠᠲ᠋ᠧᠷᠢ ᠨᠧᠦ᠋ᠲ᠋ᠷᠢᠨᠣ᠋ (neutrino) ᠡᠴᠡ ᠪᠦᠷᠢᠳᠦᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠢᠢᠵᠤ ᠪᠣᠯᠤᠮᠤᠢ ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠲᠠᠭᠠᠮᠠᠭ ᠴᠤ ᠪᠠᠢᠢᠨᠠ᠃ ᠨᠧᠦ᠋ᠲᠷᠢᠨᠣ᠋ ᠪᠣᠯ ᠨᠡᠨ ᠥᠴᠦᠬᠡᠨ ᠮᠠᠰᠰ ᠪᠦᠬᠦᠢ ᠨᠡᠩ ᠪᠢᠴᠢᠯ ᠡᠭᠡᠯ ᠪᠥᠭᠡᠮᠰ ᠪᠢᠯᠡ᠃ ᠬᠦᠷᠢᠶᠡᠯᠡᠨ ᠪᠤᠢ ᠣᠷᠴᠢᠨ ᠲᠠᠢ ᠪᠠᠨ ᠬᠠᠷᠢᠯᠴᠠᠨ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠯ ᠳ᠋ᠦ ᠪᠠᠷᠠᠭ ᠣᠷᠳᠠᠭ ᠦᠭᠡᠢ᠃ ᠭᠡᠬᠦ ᠳ᠋ᠤ ᠪᠡᠨ ᠣᠭᠲᠠᠷᠭᠣᠢ ᠳ᠋ᠤ ᠨᠧᠦ᠋ᠲ᠋ᠷᠢᠨᠣ᠋ ᠲᠣᠭᠠ ᠪᠠᠷ ᠴᠠᠭᠯᠠᠰᠢ ᠦᠭᠡᠢ ᠣᠯᠠᠨ ᠲᠤᠯᠠ ᠨᠡᠢᠢᠯᠡᠪᠦᠷᠢ ᠮᠠᠰᠰ ᠨᠢ ᠭᠠᠯᠠᠻᠲᠢᠻ ᠊ᠤᠳ ᠊ᠤᠨ ᠮᠠᠰᠰ ᠲᠤ ᠳᠣᠷᠪᠢ ᠲᠠᠢ ᠨᠡᠮᠡᠭᠳᠡᠯ ᠪᠣᠯᠵᠤ ᠥᠭᠳᠡᠭ ᠪᠠᠢᠢᠬᠤ ᠪᠣᠯᠣᠮᠵᠢ ᠲᠠᠢ ᠭᠡᠵᠦ ᠦᠵᠡᠳᠡᠭ᠃ ᠰᠤᠳᠤᠯᠤᠭᠠᠴᠢᠳ ᠪᠠᠰᠠ ᠠᠻᠰᠢᠣᠨ (axion) ᠬᠡᠮᠡᠬᠦ ᠡᠭᠡᠯ ᠪᠥᠭᠡᠮ ᠊ᠢ ᠪᠣᠳᠣᠵᠣ ᠣᠯᠵᠤᠬᠤᠢ᠃<ref> Peccei R. D., Quinn H. R. CP Conservation in the Presence of Pseudoparticles (англ.) // Physical Review Letters. — 1977. — Vol. 38. — P. 1440—1443. — ISSN 0031-9007. </ref> ᠶᠡᠷᠦᠩᠬᠡᠢ ᠳ᠋ᠦ ᠪᠡᠨ ᠨᠧᠦ᠋ᠲᠷᠢᠨᠣ᠋ ᠰᠢᠭ᠃ ᠪᠠᠷᠢᠭᠳᠠᠳᠠᠭ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠣᠯᠪᠠᠴᠤ ᠲᠣᠭᠠ ᠪᠠᠷ ᠶ᠋ᠢᠠᠨ ᠣᠭᠲᠠᠷᠭᠤᠢ ᠶᠢᠷᠲᠢᠨᠴᠦ ᠳ᠋ᠦ ᠵᠢᠩ ᠳᠠᠷᠤᠳᠠᠭ ᠭᠡᠵᠦ ᠦᠵᠡᠮᠦᠢ᠃ ᠡᠨᠡᠬᠦ ᠡᠭᠡᠯ ᠪᠥᠭᠡᠮᠰ ᠊ᠦᠨ ᠨᠡᠢᠢᠲᠡ ᠮᠠᠰᠰ ᠨᠡᠢᠢᠲᠦ ᠣᠳᠣᠳ ᠊ᠤᠨ ᠮᠠᠰᠰ ᠡᠴᠡ ᠢᠯᠡᠭᠦᠦ ᠭᠡᠵᠦ ᠦᠵᠡᠬᠦ ᠠᠵᠤᠭᠤ᠃ =ᠶᠢᠷᠲᠢᠨᠴᠦ ᠳ᠋ᠤ ᠬᠡᠷᠬᠢᠨ ᠬᠤᠪᠢᠶᠠᠷᠯᠠᠭᠳᠠᠭᠰᠠᠨ ᠨᠢ= <span style="writing-mode: horizontal-tb">[[File:NGC 1052-DF2 a ghostly galaxy lacking dark matter.jpg|thumb| <span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠢ<br>ᠮᠠᠲ᠋ᠧᠷᠢ ᠦᠭᠡᠢ<br>ᠭᠠᠯᠠᠻᠲᠢᠻ]]</span> <br> ᠬᠠᠷᠠᠩᠭᠤᠢ ᠮᠠᠲ᠋ᠧᠷᠢ ᠭᠠᠯᠠᠻᠲᠢᠻ ᠪᠦᠷᠢ ᠳ᠋ᠤ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ ᠦᠭᠡᠢ᠃ ᠵᠢᠱᠢᠶᠡᠯᠡᠪᠡᠯ᠂ ᠳᠠᠯᠳᠤ ᠮᠠᠰᠰ ᠦᠭᠡᠢ ᠭᠠᠯᠠᠻᠲᠢᠻ ᠊ᠤᠳ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ᠃ ᠲᠤᠬᠠᠢᠢᠯᠠᠪᠠᠯ᠂ 2018 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠨᠡᠭᠡᠭᠰᠡᠨ NGC 1052-DF2 ᠭᠠᠯᠠᠻᠲᠢᠻ ᠪᠠᠢᠢᠨᠠ᠃ ᠡᠨᠡ ᠭᠠᠯᠠᠻᠲᠢᠻ ᠨᠡᠮᠡᠯᠲᠡ ᠮᠠᠰᠰ ᠲᠣᠭᠠᠴᠠᠬᠤ ᠰᠢᠭᠠᠷᠳᠠᠯᠭᠠ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠡᠷ ᠹᠢᠽᠢᠻ ᠊ᠦᠨ ᠬᠠᠦᠯᠢ ᠨᠤᠭᠤᠳ ᠳ᠋ᠤ ᠶᠠᠭᠰᠢᠲᠠᠯ ᠊ᠠ᠋ ᠵᠠᠬᠢᠷᠠᠭᠳᠠᠳᠠᠭ᠃ =ᠲᠦᠯᠬᠢᠭᠦᠷ ᠦᠭᠡᠰ= {{Horizontal}} dark matter<br> темная материя {{Z}} =ᠡᠬᠢ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ= {{Horizontal}}<References/> [[Category:ᠹᠢᠽᠢᠻ]] [[Category:ᠣᠳᠤᠨ ᠣᠷᠤᠨ᠂ ᠠᠰᠲ᠋ᠷᠣᠹᠢᠽᠢᠻ]]
Товч агуулга:
Wikibilig-д оруулсан бүх хувь нэмрийг бусад хэрэглэгчид засварлаж, өөрчилж, устгаж болдгийг анхаарна уу. Хэрэв та өөрийн хувь нэмрээ бусдад засварлуулах, тараагдуулахыг хүсэхгүй байгаа бол энд битгий оруулаарай.
Та мөн үүнийг өөрөө бичсэн, эсвэл нийтийн өмчид тавигдсан буюу үүнтэй адилтгаж болох сангаас хуулж тавьсан бүтээл гэдгээ амласан байгааг анхаараарай (дэлгэрэнгүй мэдээллийг
Wikibilig:Зохиогчийн эрх
-с авна уу).
ЗОХИОГЧИЙН ЭРХ БҮХИЙ БҮТЭЭЛИЙГ ЗӨВШӨӨРӨЛГҮЙГЭЭР ТАВИХИЙГ ХОРИГЛОНО!
Цуцлах
Засвар хийх тухай тусламж
(шинэ цонх нээгдэнэ)
Энэ хуудсанд ашиглагдсан загварууд:
Загвар:Horizontal
(
засварлах
)
Загвар:Z
(
засварлах
)
Toggle limited content width