Ньютоны хөдөлгөөний хуулиуд: Засвар хоорондын ялгаа
No edit summary |
б Protected "Ньютоны хөдөлгөөний хуулиуд" ([Засварлах=Шинэ ба бүртгэлгүй хэрэглэгчдийг түгжих] (Дуусах хугацаа: 13:47, 13 Наймдугаар сар 2025 (UTC)) [Зөөх=Шинэ ба бүртгэлгүй хэрэглэгчдийг түгжих] (Дуусах хугацаа: 13:47, 13 Наймдугаар сар 2025 (UTC))) |
||
(4 дундын хувилбарууд 3 хэрэглэгчид харагдахгүй) | |||
1-р мөр: | 1-р мөр: | ||
{{Garchig}} | {{Garchig}} | ||
= | =ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠦᠨ ᠤ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠤ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠤᠭᠤᠳ= | ||
[[File:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg|thumb|left| | [[File:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg|thumb|left| | ||
<small>Sir Isaac Newton</small> <span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠢᠰᠠᠻ<br>ᠨᠧᠸᠲᠣᠨ]] | <small>Sir Isaac Newton</small> <span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠢᠰᠠᠻ<br>ᠨᠧᠸᠲᠣᠨ]] | ||
<i>''' | <i>'''ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠊ᠦ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠤᠭᠤᠳ'''</i> ᠰᠣᠩᠭᠤᠳᠠᠭ ᠮᠸᠬᠠᠨᠢᠭ ᠤᠨ ᠬᠠᠮᠤᠭ ᠤᠨ ᠴᠢᠬᠤᠯᠠ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠪᠢᠯᠡ᠃ ᠠᠩᠬᠠ '''ᠢᠰᠠᠻ ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ'''<sup><small>saac Newton</small></sup></i> <small>1687</small> ᠣᠨ ᠳ᠋ᠤ 《'''ᠪᠠᠢᠢᠭᠠᠯᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠭᠦᠨ ᠤᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠮᠠᠲ᠋ᠸᠮᠠᠲ᠋ᠢᠭ ᠵᠠᠷᠴᠢᠮ ᠤᠳ'''》 (ᠯᠠᠲ᠋ᠢᠨ <small>''Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica''</small>) ᠪᠦᠷᠦᠭᠡᠯ ᠳ᠋ᠦ ᠪᠡᠨ ᠨᠡᠢᠢᠲᠡᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ᠃ | ||
==ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠡᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ == | |||
== | |||
<span style="writing-mode: horizontal-tb">[[File:Cup and Coin Activity-first law of motion.jpg|thumb| | <span style="writing-mode: horizontal-tb">[[File:Cup and Coin Activity-first law of motion.jpg|thumb| | ||
<span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠴᠠᠭᠠᠰᠤ ᠊ᠢ ᠣᠭᠴᠣᠮ ᠲᠦᠯᠬᠢᠬᠦ ᠳ᠋ᠦ <br>ᠵᠣᠭᠣᠰ ᠲᠤ ᠬᠦᠴᠦ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠭᠡᠳᠦᠢ ᠲᠤᠯᠠ <br>(ᠦᠷᠡᠯᠲᠡ ᠦᠯᠦ ᠲᠣᠭᠠᠴᠠᠮ ᠪᠠᠭ ᠠ᠋) <br>ᠵᠣᠭᠣᠰ ᠪᠠᠢᠢᠷᠢᠨ ᠳ᠋ᠤ ᠪᠠᠨ ᠦᠯᠡᠳᠡᠵᠦ᠂ <br>ᠠᠶᠠᠭ ᠊ᠠ᠋ ᠤᠷᠤᠭᠤ ᠤᠨᠠᠨ ᠊ᠠ᠋]]</span> | <span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠴᠠᠭᠠᠰᠤ ᠊ᠢ ᠣᠭᠴᠣᠮ ᠲᠦᠯᠬᠢᠬᠦ ᠳ᠋ᠦ <br>ᠵᠣᠭᠣᠰ ᠲᠤ ᠬᠦᠴᠦ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠭᠡᠳᠦᠢ ᠲᠤᠯᠠ <br>(ᠦᠷᠡᠯᠲᠡ ᠦᠯᠦ ᠲᠣᠭᠠᠴᠠᠮ ᠪᠠᠭ ᠠ᠋) <br>ᠵᠣᠭᠣᠰ ᠪᠠᠢᠢᠷᠢᠨ ᠳ᠋ᠤ ᠪᠠᠨ ᠦᠯᠡᠳᠡᠵᠦ᠂ <br>ᠠᠶᠠᠭ ᠊ᠠ᠋ ᠤᠷᠤᠭᠤ ᠤᠨᠠᠨ ᠊ᠠ᠋]]</span> | ||
ᠵᠢᠭᠳᠡ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠊ᠦ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠲᠦ ᠪᠤᠢ | ᠵᠢᠭᠳᠡ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠊ᠦ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠲᠦ ᠪᠤᠢ ᠠᠯᠢᠪᠠ ᠪᠡᠶᠡᠲᠦ ᠳ᠋ᠦ ᠭᠠᠳᠠᠭᠠᠳᠤ ᠬᠦᠴᠦ ᠪᠡᠷ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠭᠡᠳᠦᠢ ᠨᠥᠬᠦᠴᠡᠯ ᠳ᠋ᠦ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠤ ᠲᠡᠷᠡ ᠯᠡ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠲᠡᠭᠡᠨ ᠣᠷᠣᠰᠢᠨᠠ᠃<ref>https://ccrma.stanford.edu/~jos/pasp/Newton_s_Three_Laws_Motion.html</ref> | ||
ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠡᠷ ᠬᠠᠦᠯᠢ ᠶ᠋ᠢ ᠮᠥᠨ ᠢᠨᠧᠷᠼᠢ <sup><small>inertia</small></sup> ᠶ᠋ᠢᠨ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠭᠡᠳᠡᠭ᠃ | |||
== | ==ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠬᠤᠶᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ == | ||
<span style="writing-mode: horizontal-tb">[[File:Newton's second law 3F=2ma.png|thumb| | <span style="writing-mode: horizontal-tb">ᠠᠯᠢᠪᠠ [[File:Newton's second law 3F=2ma.png|thumb| | ||
<span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠬᠣᠶᠠᠳᠤᠭᠠᠷ<br>ᠬᠠᠤᠯᠢ]]</span> | <span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠬᠣᠶᠠᠳᠤᠭᠠᠷ<br>ᠬᠠᠤᠯᠢ]]</span>ᠪᠡᠶᠡᠲᠦ ᠳ᠋ᠦ ᠭᠠᠳᠠᠭᠠᠳᠤ ᠬᠦᠴᠦᠨ ᠤ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠯ ᠶ᠋ᠢᠡᠷ ᠡᠭᠦᠰᠦᠭᠰᠡᠨ ᠬᠤᠷᠳᠤᠳᠬᠠᠯ ᠨᠢ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠵᠦ ᠪᠤᠢ ᠬᠦᠴᠦ ᠲᠠᠢ ᠠᠳᠠᠯᠢ ᠴᠢᠭ᠌ ᠲᠡᠢ ᠪᠦᠭᠡᠳ ᠰᠢᠭᠤᠳ ᠬᠠᠮᠢᠶᠠᠷᠤᠯᠲᠠᠢ᠂ ᠬᠠᠷᠢᠨ ᠪᠡᠶᠡᠲᠦ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠮᠠᠰ ᠲᠠᠢ ᠤᠷᠪᠠᠭᠤ ᠬᠠᠮᠢᠶᠠᠷᠤᠯᠲᠠᠢ ᠪᠠᠢᠢᠨᠠ᠃ <ref>http://www.physics4kids.com/files/motion_laws.html</ref> <br> | ||
<var style="writing-mode: horizontal-tb"><br><br><br><br> F(t) = ma(t) </var> <br>ᠬᠣᠶᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠢ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠡᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠪᠠᠨ ᠥᠪᠡᠷ ᠲᠠᠭᠡᠨ ᠠᠭᠤᠯᠳᠠᠭ᠃ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠵᠦ ᠪᠠᠢᠢᠭᠠ ᠬᠦᠴᠦ ᠲᠡᠭ <small>(0)</small> ᠲᠡᠢ ᠲᠡᠩᠴᠡᠭᠦᠦ ᠦᠶᠠ ᠳ᠋ᠦ ᠬᠤᠷᠳᠤᠳᠬᠠᠯ ᠲᠡᠭ <small>(0)</small> ᠪᠠᠢᠢᠬᠤ ᠲᠤᠯᠡ ᠵᠢᠭᠳᠡ ᠬᠤᠷᠳᠤᠲᠠᠢ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠤ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠲᠡᠭᠡᠨ ᠬᠡᠪ ᠶ᠋ᠢᠡᠷ ᠣᠷᠣᠰᠢᠨᠠ᠃ | |||
<var style="writing-mode: horizontal-tb"><br><br><br><br> F(t) = ma(t) </var> <br> | ==ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠭᠤᠷᠪᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ == | ||
ᠬᠣᠶᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠢ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠡᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ | |||
== | |||
<span style="writing-mode: horizontal-tb">[[File:Newton's third law 1D.png|thumb| | <span style="writing-mode: horizontal-tb">[[File:Newton's third law 1D.png|thumb| | ||
<span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠭᠤᠷᠪᠠᠳᠤᠭᠠᠷ<br>ᠬᠠᠤᠯᠢ]]</span> | <span style="writing-mode: vertical-lr; ">ᠭᠤᠷᠪᠠᠳᠤᠭᠠᠷ<br>ᠬᠠᠤᠯᠢ]]</span> | ||
ᠠᠯᠢᠪᠠ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠯ ᠳ᠋ᠤ ᠶᠠᠭ ᠲᠡᠩᠴᠡᠭᠦᠦ ᠡᠰᠡᠷᠭᠦ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠯ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠳᠡᠭ᠌᠃ <br> | |||
<var style="writing-mode: horizontal-tb"><br><br><br><br> F = -F </var> <br> | <var style="writing-mode: horizontal-tb"><br><br><br><br> F = -F </var> <br> | ||
ᠭᠤᠷᠪᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠢ ᠢᠮᠫᠦ᠋ᠯᠰ<sup><small>momentum</small></sup> ᠬᠠᠳᠠᠭᠠᠯᠠᠭᠳᠠᠬᠤ | ᠭᠤᠷᠪᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠢ ᠢᠮᠫᠦ᠋ᠯᠰ<sup><small>momentum</small></sup> ᠬᠠᠳᠠᠭᠠᠯᠠᠭᠳᠠᠬᠤ ᠤᠳᠬᠠ ᠶ᠋ᠢ ᠠᠭᠤᠯᠳᠠᠭ᠃ <ref>https://ccrma.stanford.edu/~jos/pasp/Newton_s_Three_Laws_Motion.html</ref> ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠊ᠦ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ f = ma ᠭᠡᠬᠦ ᠡᠨᠡ ᠨᠡᠩ ᠡᠩ ᠦ᠋ᠨ ᠲᠡᠭᠰᠢᠳᠬᠡᠯ ᠳ᠋ᠦ ᠰᠣᠩᠭᠤᠳᠠᠭ ᠹᠢᠽᠢᠻ ᠦ᠋ᠨ ᠰᠢᠩᠵᠢᠯᠡᠬᠦ ᠤᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠪᠦᠬᠦᠢᠢᠯᠡ ᠴᠣᠭᠴᠠ ᠰᠠᠭᠤᠷᠢᠯᠠᠭᠰᠠᠨ ᠪᠢᠯᠡ᠃ | ||
=ᠲᠦᠯᠬᠢᠭᠦᠷ ᠦᠭᠡᠰ= | =ᠲᠦᠯᠬᠢᠭᠦᠷ ᠦᠭᠡᠰ= | ||
<span style="writing-mode: horizontal-tb"> | <span style="writing-mode: horizontal-tb"> |
21:47, 13 Наймдугаар сар 2024-ий байдлаарх одоогийн засвар
ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠦᠨ ᠤ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠤ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠤᠭᠤᠳ

ᠨᠧᠸᠲᠣᠨ
ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠊ᠦ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠤᠭᠤᠳ ᠰᠣᠩᠭᠤᠳᠠᠭ ᠮᠸᠬᠠᠨᠢᠭ ᠤᠨ ᠬᠠᠮᠤᠭ ᠤᠨ ᠴᠢᠬᠤᠯᠠ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠪᠢᠯᠡ᠃ ᠠᠩᠬᠠ ᠢᠰᠠᠻ ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨsaac Newton 1687 ᠣᠨ ᠳ᠋ᠤ 《ᠪᠠᠢᠢᠭᠠᠯᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ ᠭᠦᠨ ᠤᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠮᠠᠲ᠋ᠸᠮᠠᠲ᠋ᠢᠭ ᠵᠠᠷᠴᠢᠮ ᠤᠳ》 (ᠯᠠᠲ᠋ᠢᠨ Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica) ᠪᠦᠷᠦᠭᠡᠯ ᠳ᠋ᠦ ᠪᠡᠨ ᠨᠡᠢᠢᠲᠡᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠢᠢᠳᠠᠭ᠃
ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠡᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ

ᠵᠣᠭᠣᠰ ᠲᠤ ᠬᠦᠴᠦ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠭᠡᠳᠦᠢ ᠲᠤᠯᠠ
(ᠦᠷᠡᠯᠲᠡ ᠦᠯᠦ ᠲᠣᠭᠠᠴᠠᠮ ᠪᠠᠭ ᠠ᠋)
ᠵᠣᠭᠣᠰ ᠪᠠᠢᠢᠷᠢᠨ ᠳ᠋ᠤ ᠪᠠᠨ ᠦᠯᠡᠳᠡᠵᠦ᠂
ᠠᠶᠠᠭ ᠊ᠠ᠋ ᠤᠷᠤᠭᠤ ᠤᠨᠠᠨ ᠊ᠠ᠋
ᠵᠢᠭᠳᠡ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠊ᠦ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠲᠦ ᠪᠤᠢ ᠠᠯᠢᠪᠠ ᠪᠡᠶᠡᠲᠦ ᠳ᠋ᠦ ᠭᠠᠳᠠᠭᠠᠳᠤ ᠬᠦᠴᠦ ᠪᠡᠷ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠭᠡᠳᠦᠢ ᠨᠥᠬᠦᠴᠡᠯ ᠳ᠋ᠦ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠤ ᠲᠡᠷᠡ ᠯᠡ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠲᠡᠭᠡᠨ ᠣᠷᠣᠰᠢᠨᠠ᠃[1] ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠡᠷ ᠬᠠᠦᠯᠢ ᠶ᠋ᠢ ᠮᠥᠨ ᠢᠨᠧᠷᠼᠢ inertia ᠶ᠋ᠢᠨ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠭᠡᠳᠡᠭ᠃
ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠬᠤᠶᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ
ᠠᠯᠢᠪᠠ
ᠬᠠᠤᠯᠢ
F(t) = ma(t)
ᠬᠣᠶᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠢ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠡᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠪᠠᠨ ᠥᠪᠡᠷ ᠲᠠᠭᠡᠨ ᠠᠭᠤᠯᠳᠠᠭ᠃ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠵᠦ ᠪᠠᠢᠢᠭᠠ ᠬᠦᠴᠦ ᠲᠡᠭ (0) ᠲᠡᠢ ᠲᠡᠩᠴᠡᠭᠦᠦ ᠦᠶᠠ ᠳ᠋ᠦ ᠬᠤᠷᠳᠤᠳᠬᠠᠯ ᠲᠡᠭ (0) ᠪᠠᠢᠢᠬᠤ ᠲᠤᠯᠡ ᠵᠢᠭᠳᠡ ᠬᠤᠷᠳᠤᠲᠠᠢ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠤ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠲᠡᠭᠡᠨ ᠬᠡᠪ ᠶ᠋ᠢᠡᠷ ᠣᠷᠣᠰᠢᠨᠠ᠃
ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠭᠤᠷᠪᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ

ᠬᠠᠤᠯᠢ
ᠠᠯᠢᠪᠠ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠯ ᠳ᠋ᠤ ᠶᠠᠭ ᠲᠡᠩᠴᠡᠭᠦᠦ ᠡᠰᠡᠷᠭᠦ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠯ ᠦᠢᠯᠡᠴᠢᠯᠡᠳᠡᠭ᠌᠃
F = -F
ᠭᠤᠷᠪᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠨᠢ ᠢᠮᠫᠦ᠋ᠯᠰmomentum ᠬᠠᠳᠠᠭᠠᠯᠠᠭᠳᠠᠬᠤ ᠤᠳᠬᠠ ᠶ᠋ᠢ ᠠᠭᠤᠯᠳᠠᠭ᠃ [3] ᠨᠢᠶᠦ᠋ᠲ᠋ᠤᠨ ᠤ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠊ᠦ ᠬᠠᠤᠯᠢ ᠶ᠋ᠢᠨ f = ma ᠭᠡᠬᠦ ᠡᠨᠡ ᠨᠡᠩ ᠡᠩ ᠦ᠋ᠨ ᠲᠡᠭᠰᠢᠳᠬᠡᠯ ᠳ᠋ᠦ ᠰᠣᠩᠭᠤᠳᠠᠭ ᠹᠢᠽᠢᠻ ᠦ᠋ᠨ ᠰᠢᠩᠵᠢᠯᠡᠬᠦ ᠤᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠪᠦᠬᠦᠢᠢᠯᠡ ᠴᠣᠭᠴᠠ ᠰᠠᠭᠤᠷᠢᠯᠠᠭᠰᠠᠨ ᠪᠢᠯᠡ᠃
ᠲᠦᠯᠬᠢᠭᠦᠷ ᠦᠭᠡᠰ
Newton’s laws of motion
Законы Ньютона
ᠡᠬᠢ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ