ᠲᠣᠳᠤ ᠪᠢᠴᠢᠭ
ᠨᠡᠢᠢᠲᠡᠯᠡᠯ ᠦ᠋ᠨ ᠨᠡᠷ ᠡ᠋
ᠲᠠᠨ ᠤ ᠪᠢᠴᠢᠪᠦᠷᠢ
ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠭᠠᠷᠴᠠᠭ
ᠲᠠᠨ ᠤ ᠪᠢᠴᠢᠪᠦᠷᠢ
ᠪᠠᠰᠠ ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠭᠠᠷᠴᠠᠭ
ᠲᠠᠨ ᠤ ᠪᠢᠴᠢᠪᠦᠷᠢ
ᠡᠬᠢ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ
ᠲᠠᠨ ᠤ ᠡᠬᠢ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢТод Бичиг
1635 онд Баатар хун тайж Зүүнгарын улсын эзэн болж, шинэ мандсан улсаа бэхжүүлэх, дөрвөн ойрадыг нэгтгэн үйлдвэрлэх хүчнийг урагш хөгжүүлж, шашин соёлыг дэлгэрүүлэхэд ихээхэн нөлөөтэй байв. Ойрадын Зая бандида Намхайжамц /1599-1662/ 1648 онд тод үсгийг зохиосон нь үүүний нэг гэрч юм. Зая бандида Намхайжамц 17 насандаа Мандшир хутагтаас гэцлийн санваар, 19 насандаа Богд ламаас гэлэнгийн сахил хүртжээ. 1616 онд Цастын оронд (Төвөд) очиж цаньдын номд 20-иод жил суралцан, зуугийн равжамба цол хамгаалсан. 1639 оны намар Монгол нутагт эргэн ирж насан өөд болтлоо нийгэм, улс төр, шашин, соёлын амьдралд идэвхтэй оролцож улс орныхоо тусгаар тогтнолыг хамгаалах, шарын шашныг дэлгэрүүлэх, соёлыг хөгжүүлэх талаар нэлээд зүйлийг хийсний нэг нь тод бичиг зохион, Ойрадын их хүрээний дэргэд номч мэргэдийн дуун хөрвүүлэг, эрдэм ухаанд сургах “Бичгийн сургууль”-ийг байгуулж, Раднаабадраа, Эрх Цорж буюу Огторгуйн ялгуулсан билэгт, Ачит цорж, Нанс нарын билэг оюун хурц, бичиг номын мэргэдийг төрүүлэн гаргасан юм.
Тэрээр дөржилжин үсэг зохиосны адил харийн үсгээс үлгэр аваагүй, монгол үсгээ улам тодорхой болгож, ярианы хэлэнд ойртуулсан үсэг зохиох чиг баримталжээ. Юань гүрний үеийн төвөдийн Пагба лам дөрвөлжин үсэг зохиосноос хойш 379 жилийн дараа анх удаа монгол хүн дуун ухааны онолыг гарамгай эзэмшин үсэг бичгээ засан сайжруулж, амьд ярианы хэлэнд ойртуулах оролдлого байсан хийгээд хожмын олон бичиг зохиогдон гарахын орон болжээ. Ойрадын аялгуунд тохирох шинэ цагаан толгой зохиосноор ойрадын бичгийн хэл буюу утга зохиолын хэл хөгжих үүслийг тавьжээ. Үүний тод жишээ бол тэрээр өөрийн шавь нарын хамт 1650-1662 онд гол төлөв бурхан шашны холбогдолтой 177 ном зохиолыг, түүнээс хойш шавь нар нь 37 зохиолыг төвөд хэлнээс тус тус орчуулан, тод үсгээр буулгажээ. Эдгээрийн ихэнх нь Манжийн эзлэн түрэмгийллийн үед үрэн таран болж устсан ч одоо үед Хэл Зохиолын хүрээлэн, Ховдын багшийн дээд сургууль, хувь хүн, Санкт-Петрбург хотын номын сан, Улаан-Үд хотын монгол-төвөд буддын судллалын хүрээлэнгийн монгол номын сан хөмрөгт хадгалагдаж байна.
Тод бичгийг 1924 онд хүртэл Орос дахь Халимагууд хэрэглэж байсан. Хятадын Шинжаан мужид Ойрадууд одоо болтол хэрэглэж байна.
Монголд тод бичгийн талаар судалгаа хийсэн Х.Лувсанбалдан нарын олон эрдэмтэд байдгийн нэг нь “Тод бичгийн харьцуулсан судалгаа” сэдвээр 1969 онд МУИС төгсөх дипломын ажил бичсэн, хожим судалгаагаа өргөжүүлэн 1984 онд хэл шинжлэлийн доктор (Ph.D)-ын зэрэг хамгаалсан Ховдын Багшийн Дээд Сургуулийн багш агсан Галжаан Жамъян юм.
Түүх соёл, хэл бичиг судлалын ТОД НОМЫН ГЭРЭЛ ТӨВ -ийн эрдэмтэд На.Сүхбаатар, Б.Түвшинтөгс нар тод бичиг судлалыг хөгжүүлэх талаар санаачилгатай ажиллаж, Тод бичгийн сурах бичиг, толь бичиг хэвлүүлэн нийтийн хүртээл болгож байна.
Эх сурвалж: Л.Чулуунбаатар. Нүүдэлчин Монголчуудын бичиг үсгийн соёл номоос товчлон авч, бусад мэдэллийг нэмж оруулав.